Ongeloof over trucker Q en een zowel warm als pijnlijk familieportret op festival Boulevard

Het programma van Theaterfestival Boulevard biedt ruimschoots plaats aan gearriveerde en nieuwe gezelschappen uit het Zuiden van het land en ook voor theater, dans en circus van de zuiderburen. Daarmee weet het festival zich te onderscheiden. Een impressie van een Brabantse en een Vlaamse productie: het absurde, knotsgekke ‘Not Quichot’ van Het Zuidelijk Toneel en het warme, memorabele familieportret ‘Foreverandevergem’ van Kopergietery.

Het Zuidelijk Toneel is neergestreken in de openlucht bij bedrijfsverzamelgebouw de Gruyter Fabriek, met vanaf de tribune uitzicht op een silo en windmolens op de achtergrond. Die turbines zijn erg toepasselijk, Not Quichot refereert aan de roman over Don Quichot de la Mancha, de idealistische reizende edelman die onder meer vecht tegen windmolens die hij aanziet voor reuzen.

Nooit is duidelijk wat waar kan zijn

Sarah Moeremans, artistiek directeur van Het Zuidelijk Toneel (HZT), en toneelschrijver Joachim Robbrecht bogen het verhaal van Don Quichot om naar een roadtrip over de trucker Q en zijn fanatieke aanhangers. Die volgelingen komen bij elkaar om hun idool te herdenken. Want Q is dood. Of klopt zijn hart nog? Moeremans en Robbrecht volgen allerminst de tekst van de roman over Don Quichot van Miguel de Cervantes. Integendeel, zij gingen ermee aan de haal, maakten een hedendaags, erg absurd, kolderiek verhaal waarin personages van de hak op de tak springen en in de geest van De Cervantes overdrijving op overdrijving stapelen. Nooit is duidelijk wat waar kan zijn en wat door de personages uit borstklopperij zelf is verzonnen. Eerder maakten Sarah Moeremans en Joachim Robbrecht ook al eigenzinnige bewerkingen van teksten van Henrik Ibsen en Molière.

Een boek over Q

Q, over wie het stuk gaat, staat geen tel op de vloer. Hij blijft de grote onbekende. De andere personages – de hele cast van HTZ speelt mee – vertolken beurtelings zijn rol. Ook hun andere personages hebben geen namen, maar letters. Gillis Biesheuvel is in het stuk P, ook een trucker. Louis van der Waal is verkleed als Sancho Panza met hoed, cape en roze broek. Hij is S in het stuk en zegt dat hij wekenlang met Q heeft gereisd, net als studente S/ES (een rol van Alice Boedhoe) dat zou hebben gedaan. De personages hebben allemaal hun eigen ervaringen met Q, zo bluffen ze. Ze troeven elkaar af: ‘Ik reisde vijf weken met Q’, zegt S/.ES. ‘Ik zes weken’, bluft S. ‘Ik ken hem dus het beste.’ Julia Ghysels speelt journalist A. Zij wil een boek schrijven over Q.

Maar wie is Q? Iedereen heeft een eigen beeld van hem (of is het een zij?) en vooral de meest fantastische verhalen. Q reisde met zijn truck, of was het een wit bestelbusje, de wereld over, van het Faragasgebergte naar Dakar, Göteborg, Tilburg Noord, Lyon en Anubis. Wat hij vervoerde? Ook daarover lopen de meningen uiteen: rendierenvlees, wijnen, garnalen, bloemen en machineonderdelen (in werkelijkheid wapenonderdelen).

Meeliften op het succes van een ander

‘Not Quichot’ is anderhalf uur lang een overweldigend spervuur van absurde, fantastische verhalen waarin de personages elkaar aanvullen, elkaars verhalen overnemen of verwarren en vooral beconcurreren, want wie kent Q het best. In wezen zijn deze personages mensen die willen meeliften op het succes en de verdiensten van een ander, al blijkt het gaandeweg vaak zelden pais en vree te zijn geweest in hun contact met Q.

De een vertelt over een reis door de Sahara, het moment dat hij tractoren aanziet voor kamelen en de dag dat woedende boeren hem willen lynchen. Ook reist Q met de boot naar Göteborg en voert een discussie met een barvrouw die vreemdelingen haat. Over het verleden van Q gaan uiteenlopende verhalen rond. Hij zou boeken verslinden en eigenaar zijn geweest van een boekhandel. ‘Maar wijsheid haal je niet uit boeken’, wordt Q geciteerd, ‘die doe je op door ervaringen, door dingen mee te maken, door te reizen.’
De voorstelling is ook een afspiegeling van de huidige tijd waarin mensen worden overspoeld met tegenstrijdige informatie en meningen.

Anderhalf uur vol gas

De spelers troeven elkaar niet alleen af met onwerkelijke verhalen, dat doen ze ook met de energie die ze in hun personage steken. Het enthousiasme en de lol druipt ervan af. Het is anderhalf uur vol gas, niet terugschakelen, volle vaart vooruit. Wie Het Zuidelijk Toneel volgt, weet dat Louis van der Waal uitblinkt in komische rollen, maar in dit stuk scheurt Keja Klaasje Kwestro hem aan alle kanten voorbij. Zij gaat volledig los in haar rol als uitbaatster van een wegrestaurant. In wezen vertolkt ze uiteenlopende dames in de horeca, de zorgzame, de rechtlijnige, de verleidster. Zo speelt ze een Poolse vrouw met stok en Duits accent. Dat doet ze meesterlijk en ze stapt met ogenschijnlijk gemak over van het ene op het andere type. Die types zijn vaak over de top en toch herkenbaar.

Het ensemble speelt met een schutting en struiken op de achtergrond. De spelers stuiteren van links naar rechts, maar er is ook een mooi vormgegeven scene waarbij Alice Boedhoe op een vrachtwagenband zit, de andere spelers naast en achter haar. Dat roept onmiddellijk het beeld op van een rijdende truck. Een moment later rijdt een busje met gierende banden de vloer op. De spelers kruipen in de auto en verdringen zich voor het raampje van het portier om hun verhaal met het publiek te delen. Ook stormen ze de tribune op en verspreiden de verhalen over Q tussen de toeschouwers.

Twijfel, onzekerheid, verwarring

Gaandeweg gaan de verhalen schuren, is er twijfel, veel onzekerheid en verwarring. Die verwarring slaat over op de toeschouwer, in ieder geval op deze toeschouwer. De veelheid aan dolle verhalen, de hoge mate van onwaarschijnlijkheid, de misleiding, de enorme vaart, het maakt tureluurs. Wat heb ik gezien? Wat heb ik gehoord? In ieder geval een stuk met enorm veel humor en plezier. Dat beklijft. Maar het zou fijn zijn als er af en toe gas wordt teruggenomen. Om even bij te kunnen komen.

Hopelijk is ‘Not Quichot’ volgend seizoen op andere zomerfestivals te zien. Daar is deze productie uitermate geschikt voor. In ieder geval wordt het stuk binnenkort omgebouwd tot zaalproductie waarmee het Brabantse theatergezelschap langs de theaters in het land reist.

Foreverandevergem: een familieportret

Voor de voorstelling 'Foreverandevergem' (probeer die titel maar eens uit te spreken) is de Vlaamse actrice Marijke Pinoy met haar vier zoons, dochter, hun partners en kleinkinderen neergestreken in een boerderij in het buitengebied van Berlicum. Het publiek wordt daar met de overvolle bus van het festivalhart op de Parade in ’s-Hertogenbosch naartoe gereden. Het gezin van Marijke Pinoy is opgegroeid in een soortgelijke boerderij in Evergem, ten noordwesten van Gent. De familie, de onderlinge verhoudingen (althans zo voelt het) zijn losjes verwerk in deze bijzondere, aandoenlijke voorstelling, alsof het een thuiswedstrijd is. Het publiek ziet een familieportret, met tederheid gebracht, waarin de pijn, de harde randjes nooit worden geschuwd.

Het publiek ziet vanaf de tribune de achtergevel van de boerderij met een opvallend brede schuifpui, een houten deur, raampjes in het dak en steigers aan de zijkant. Marijke Pinoy loopt met stok over het erf en haar zoon Titus sjouwt spullen naar buiten, want hij gaat antikraak wonen. Het is het laatste kind dat het ouderlijk huis gaat verlaten. Hij wil vrijheid, doen wat hij wil, veel vrouwen in zijn ben, zo vertelt hij later in het stuk als de familie bijeen is. Blijkbaar vindt hij die vrijheid thuis niet. Hij wil de magnetron meenemen, maar daarmee gaat zijn moeder niet akkoord.

Voorafgaand aan de beginscène vertellen kleinkinderen bij de zijgevel van de boerderij – het publiek is dan nog op weg naar de tribune – over de familiegeschiedenis. Zij stellen de leden van de familie voor met bordkartonnen foto’s van hun ouders, ooms, tantes en oma. Marijke heeft vijf kinderen, van drie mannen. Een van haar zoons (Arend) is acteur, zoon Cesar is muzikant (net als twee andere broers), haar Britse schoonzoon Mark, man van dochter Lotte, zit in de handel en doet in deuren. Lotte zelf is actrice.

Niet alleen maar koek en ei

De familieleden ontmoeten elkaar op de boerderij, het vertrek van Titus is reden voor een gezamenlijke maaltijd in de tuin. De kinderen en kleinkinderen sjouwen met een tafelblad en schragen, zetten die in het gras en dekken de tafel. Dat doen ze onder begeleiding van stevige muziek van Peenoise, de band van de broers César, Titus en Gilles. Het tafereel oogt als een hechte familie, maar al snel blijkt het niet alleen maar koek en ei te zijn. Moeder Marijke vaart uit. Nee, ze heeft geen fourwheeldrive, net als haar dochter, ze heeft geen mooie muur, waar foto’s van kinderen keurig naast elkaar hangen, en ja, ze had haar gezin één vader gegund, in plaats van drie. Ze heeft het niet goed gedaan, concludeert ze. Ze wordt door haar kinderen niet tegengesproken. Het is emotioneel én goudeerlijk.

Lippen stiften

Een kleinzoon filmt het familietreffen en de beelden zijn te zien op de gesloten gordijnen van de schuifpui. Gedurende de voorstelling zijn ook intieme onthullingen van andere leden van de familie te zien, op beeld of live gefilmd. Dochter Lotte vertelt dat zij als kind in haar pyjama zat en dat moeder voor de spiegel stond om haar lippen te stiften. Die stond op het punt om uit te gaan. ‘Ze was veel te vroeg moeder en veel te lang moeder’, beseft Lotte. Haar man Mark vertelt dat hij dertig jaar lang de opdracht had gekregen om Marijke nooit te vertellen hoe hij echt over haar denkt.