De realiteit komt keihard binnen bij ‘Exit&Exist’ van Olha Kebas uit Oekraïne. In deze verhalende dansvoorstelling overheerst de donkerte als gevolg van de wrede invasie van de Russen in het buurland. Wat doet oorlog met mensen die niets liever willen dan doorgaan met hun leven? In het stuk is verdriet voelbaar, onmacht, twijfel, boosheid, ook hoop, het belang van familie en omkijken naar elkaar. En wat is waar in oorlog? Wat kun je geloven en wat niet?
In de soms geïmproviseerde voorstelling danst Olha Kebas solo, ze wordt live begeleid door Mandare Purandare. De veelzijdige muzikant zit aan de zijkant van de vloer, duidelijk in beeld en speelt op een soort sitar, op sax, fluit, triangel en bel. Okha Kebas staat verscholen, in het donker, gekleed in het zwart. Ze neemt beetje bij beetje de ruimte in, haar bewegingen, met de armen, benen, romp en hoofd, gaan meerdere kanten op om dan onverwacht te stoppen, met een korte verstilde pose als gevolg. Deze expressie, niet altijd fijnzinnig, doet denken aan onderdrukking, aan verzet en behoedzaamheid, ook de wil om als mens, als vrouw, vrij te zijn, om vrij te mogen bewegen in een omgeving die dat niet toelaat.
Dreigend geluid
Op de vloer staat een stoel. Die tilt de performer op en ze verschuilt zich erachter. Het ene moment is de stoel een barricade, het andere moment een beschutting. Huisraad staat voor een gevoel van thuis. Gevaar is overal, het geluid in de voorstelling is die scène dreigend.
Lichtheid en onschuld dwarrelen even de voorstelling binnen als Okha Kebas in een witte jurk door de ruimte beweegt, iets speelser, iets onbezorgder, zo lijkt het
Maar de bittere realiteit is onmiddellijk en onomkeerbaar terug als ze op de stoel gaat zitten, een microfoon pakt en korte teksten met het publiek deelt. Ze vertelt dat een jongen de vraag krijgt of hij Russen kent en de opmerking van een ander dat de Donbas al Russisch is. De impact van de oorlog klinkt als een mokerslag. Waarom zou Rusland zoveel mensen in Oekraine hun vrijheid willen afnemen? Ook deze vraag stelt ze. De rol van propaganda wordt door haar aangestipt, wat doet informatie en desinformatie met mensen.
Theatraal, vleugje mime
De dansvoorstelling is theatraal, een vleugje mime, ook tamelijk expliciet. De boodschap is overduidelijk, veel wordt letterlijk benoemd. Voor interpretatie blijft minder ruimte over. Iets meer abstractie, iets meer witregels, zou het stuk ten goede kunnen komen.
Op de achterwand zijn beelden te zien van de danseres. Ze leunt verslagen tegen een muur, tuurt naar de uitzichtloosheid en langzaam gaan haar bewegingen over in marcheren. Meteen daarna is Okha Kebas weer op de vloer, in een strak uniform deze keer. Met een onderscheiding op de revers. Ze kruipt dan in de huid van een marcherende Russisch militair die het publiek meedeelt dat Oekraïne niet bestaat, dat Kiev, Donbas, De Krim, Louhanski, allemaal van Rusland zijn. De soldaat zwaait met een rood lint dat doorgaans gebruikt wordt voor gymnastische oefeningen. In dit geval krijgt het lint de uitstraling van een zweep, al krijgt het in een volgende scène een speelsere invulling. Ook loopt de performer met een megafoon, een teken van verzet en opstand. Misschien ook een schreeuw om aandacht.
De dans, het verhaal, alles staat volledig in dienst van de boodschap: de impact van deze oorlog op mensen in een bedreigd land is enorm en onafweerbaar Dat komt hard binnen.
Ballonnen en een rode ster
Boven de vloer hangt een tros ballonnen en een rode ster, die worden wordt pas gaandeweg de voorstelling zichtbaar. De ster doet denken aan het normale leven, kerst, familie, de ballonnen eveneens. Maar in deze context is de ster vooral het symbool van Rusland en veroorzaken de ballonnen harde knallen, klinken ze als bommen, als Okha Kebas ze stuk prikt. De muziek van Mandare Purandare is ondersteunend, hij stuurt de bewegingen, maar eigenlijk doet hij veel meer dan dat. Hij is een voortreffelijke muzikant die de voorstelling mee draagt.
Maar bovenal resoneert het leed wat aan de mensen in Oekraïne wordt aangedaan. Dat gevoel neem je mee naar huis.
Moeder én danseres
De productie was te zien op het internationaal Dansfestival in Lublin, Polen.
Dezelfde avond is ook de voorstelling ‘Second Practice’ te zien, gedanst door Martina Hajdyla Lacová. Ze beschrijft het leven van een danseres met een succesvol verleden die tegelijkertijd moeder is van drie kinderen. Ze wordt heen en weer geslingerd door haar ambitie om te dansen en de overvolle dagen met haar gezin die alle aandacht en energie opslokken.
In haar werk gebruikt ze dans als concept, als communicatie en interactie, als een natuurlijke beweging van het menselijk lichaam. Het concept is van Renata Piotrowska-Auffret.
Drukte van alledag
In de ruimte is een installatie met hangende witte lakens. Die dienen als filmdoek, zo blijkt al snel. Op de doeken zijn korte fragmenten te zien van het leven van de performer, vooral flarden uit het alledaagse leven. Het poetsen van de tanden met een kind in de armen, spelen met kinderen, een man die aandacht vraagt. Door de kreukels in de lakens zijn de beelden vervormd.
Er zijn ook fragmenten te zien van groepen dansende meisjes, zelfs in showkleding tijdens een optreden. Zijn het beelden van haar kinderen? Of zijn het beelden van haar eigen jeugd als jong danseresje? De tweede interpretatie ligt voor de hand, want de performer heeft al een rijk leven als danseres achter de rug. Wat in de beelden overheerst is de drukte en stress in het leven, de vele verantwoordelijkheden en verwachtingen. Dat wordt benadrukt door die beelden razendsnel achter elkaar, ook telkens door elkaar, te tonen.
De performer beweegt voor en naast de beelden, ze imiteert kort even pasjes die op het doek zijn te zien en toont een brede variatie aan beweging. Langzaam verschuift het patroon naar herkenbare dansbewegingen, klassiek, ook hedendaags. Op een of andere manier zitten al deze bewegingen in het lichaam van de danseres, zo lijkt ze te communiceren en die willen eruit. Ze wil zich uitdrukken, performen. Even ziet het er naar uit dat ze afstand neemt van de dagelijkse beslommeringen, dat ze rust vindt en nog dichter nadert wat in haar lijf ligt opgeslagen. Maar steeds worden bewegingen weer snel afgebroken. Ze zijn amper ingezet en het eindigt weer.
Een worsteling
Het blijkt een voortdurende worsteling: zorg voor de geliefden, het gezin, en tegelijkertijd de zorg voor haarzelf. De bewegingen zijn soms even ingetogen, alsof er rust ontstaat.
Aan het eind van de voorstelling ligt de performer op de grond, de lakens heeft ze dan al van de stellage gerukt, en op de vloer zijn teksten te lezen die haar positie beschouwen: ‘there is always something important’, ‘more important’, ‘I am entangled...' Ze is verstrikt.
Het interne conflict dat in de performance al goed zichtbaar was, krijgt nu ook woorden. Dat is expliciet, eigenlijk niet nodig, maar het beeld is mooi met al die verspringende woorden op de vloer.
En wat is dan haar keuze: zorgen voor de ander, het leven van haar artistieke ambitie, een combinatie. Dat wordt aan het eind duidelijk. Ze weet waar ze uiteindelijk haar prioriteit gaat leggen, dat ziet het publiek, al maakt deze voorstelling duidelijk dat het allebei kan.
Iets te uitgesponnen
De performance is soms uitgesponnen, de scènes, zeker aan het einde, zijn lang. Natuurlijk kun je het vinden van rust niet in enkele seconden vangen, dat vraagt tijd, maar iets meer vaart en bondigheid zou de voorstelling ten goede komen.
FOTO'S: @Peter Coch, Terenie Fojtova8, Anna Krotofil, Bartek Nowakowski
