Als het blad is gevallen, ontzield op de grond ligt, dan is de winter in aantocht. Dorre, vergane bladeren zijn tegelijkertijd een metafoor voor het ouder worden van de mens. De lente en de zomer van het leven zijn voorgoed voorbij, het gaat niet meer zo gemakkelijk als ooit tevoren, het verval is onontkoombaar.
Vallende bladeren spelen een prominente rol in de performance ‘Sybillewo’ van de Poolse danseres en choreograaf Ewa Wycichowska, 75 jaar is ze nu. Ze is een grootheid in haar land en ook ver daarbuiten. Ze was prima ballerina bij het Grand Theatre in Łódź en een van de weinige Poolse danseressen die succes boekte op wereldpodia, zowel in klassiek als hedendaags repertoire.
Als performer werkte ze met bekende dansmakers als Kurt Jooss en Boris Eifman. Ook was ze vele jaren algemeen en artistiek directeur van het Poznań Ballet. Poolse dansliefhebbers hebben haar uiteraard vaak zien dansen, voor de auteur van dit artikel is de solo het een eerste kennismaking.
Het oude theater
Ze danst nog steeds, zo blijkt in ‘Sybillewo’. Dat stuk is te zien in het tweehonderd jaar oude teatr Stary in de oude stad van Lublin tijdens het Internationale Dansfestival.
De geabstraheerde, autobiografische voorstelling is deels geïnspireerd op een tekst van de Poolse schrijver en dichter Cyprian Norwid over een oude vrouw die leeft in een grot.
Als Ewa Wycichowska als Sybillewo opkomt, is het erg onduidelijk hoe ze eruitziet, het is vooral donker op de vloer. Is ze klein, is ze in elkaar gekrompen, gedrongen?
Naar de onderrug
Ze blijkt een groot gewaad te dragen en zit op een verrijdbare, draaistoel. Als ze daaruit opstaat, beweegt ze traag en grijpt ook steeds naar haar onderrug. Het gaat niet altijd even gemakkelijk, zo oogt het. Het stuk heeft de vorm van verhalend danstheater met veel theatrale gebaren, mime ook.
Op de achtergrond is een scherm met eerst ruis en een testbeeld, we gaan terug in de tijd dat is duidelijk, en daarna zwart-wit beelden van een danseres. Ewa Wycichowska kijkt naar het beeld van een fragiele, flexibele, gracieuze danseres en ziet zichzelf in haar hoogtijdagen. De film is vaag, duister, waardoor de ogen van de toeschouwer toch op het heden blijven gericht, het verleden is een mooi, maar gepasseerd tijdperk.
Minder soepel
Op de vloer maakt Ewa Wycichowska bewegingen die lijken te zijn afgeleid van wat ze ziet op het filmpje. Een arm naar rechts, een arm naar links, dan naar boven en naar voren. Ze gaat de uitdaging aan en al gaat het minder soepel, nog steeds weerspiegelen haar bewegingen een stijlvolle sierlijkheid. Die bewegingen worden live begeleid en aangestuurd door gitarist Jeff Gburek. Hij is vanuit de zaal niet te zien, hij maakt de muziek vanuit de coulissen.
Fotoboek met dansers
Op de vloer staat een laag, wit tafeltje met drie blokken die de danseres voortdurend verplaatst. De betekenis daarvan is onduidelijk, al zou het een verwijzing kunnen zijn naar kantelpunten in het leven. Duidelijker is de betekenis van een fotoboek dat op de grond ligt met daarin gedroogde bladeren van een boom. Het boek is een naslagwerk met haar favoriete dansers. Ooit waren er meerdere exemplaren, nu nog maar een.
De performer grist af en toe een verdord blad uit het boek en legt het voor haar op de vloer. Daar liggen meer bladeren.
Voorafgaand aan de voorstelling zijn drie mensen uit het publiek uitgenodigd om op het podium te gaan zitten. Ze zitten aan de zijkant, aan weerskanten van de scène.
Hoopvolle teksten
Ewa Wycichowska loopt soms naar ze toe met een blad in de hand en vertelt over hoe zij de toekomst ziet. In haar ogen is die somber, het gaat niet goed met de mens en de wereld. Ook de drie toeschouwers op het podium krijgen een blad en lezen voor wat daarop staat geschreven. Het zijn hoopvolle teksten, met oprechte wensen.
De performer doet enkele bewegingen uit haar voorstelling voor en de drie mogen haar nadoen. Dansen doe je met elkaar en met plezier. Het maakt de voorstelling luchtig. Zelf danst Ewa Wycichowska ook alsmaar vrijer.
Leeftijd ondergeschikt
Het is bijzonder om deze grootheid te zien dansen, ook al is het de eerste keer, en het is minstens zou bijzonder om te zien dat bewegen zo betekenisvol en inhoudelijk kan zijn. Flexibiliteit en leeftijd zijn daar ondergeschikt aan. Grappig, opstandig en vol betekenis is het moment dat Ewa Wycichowaska een bladblazer pakt en alle bladeren opzij blaast.
De performer draagt daarmee uit dat het belangrijk is om te doen wat iemand leuk en belangrijk vindt, ongeacht de leeftijd. In haar geval is dat dansen en optreden voor een publiek. En ze verdient meer publiek, in het theater waren net iets te veel lege stoelen.
Moeder Ewa zeventig
De voorstelling is gechoreografeerd door haar dochter Paulina en is gemaakt toen haar moeder Ewa zeventig werd, nu vijf jaar geleden.
De avond in het monumentale teatr Stary begint met een korte performance van Paulina Wycichowska, ‘Gorgona’ is de titel. Dat doet denken aan de Gorgonen: Medusa, Stheno en Euryale uit de Griekse mythologie, maar daar zijn niet veel aantoonbare verwijzingen naar.
Het stuk gaat over een vrouw van middelbare leeftijd, zo blijkt bij het nagesprek. Ze is geen kind meer, ook geen oudere dame, maar de menopauze dringt zich op. In deze voorstelling is net als in ‘Sybillewo’ een stoel een belangrijk attribuut. Bovendien zijn in de solo van de dochter bewegingen te zien die lijken te verwijzen naar de solo van de moeder.
Spiegelende schaal
Bijzondere attributen zijn een zilveren schaal en drie blinkende messen. Dat bestek houdt de danseres in haar linkerhand waardoor het lijkt dat haar vingers langer zijn, een soort van klauw voorstellen. Met de schaal die functioneert als spiegel kijkt de danseres naar zichzelf en toont ze zich aan het publiek door de schaal hoog in de lucht te houden waardoor iedereen in de zaal haar spiegelbeeld kan zien.
Opvallend is de open mond van de performer. Die staat vaak even open. Is het een uiting van verbazing? Schrik? Het is in ieder geval emotie. Ook deze solo is lichtjes verhalend en toont kenmerken van theaterdans.
Ierse schrijver Beckett
Een dag eerder was in hetzelfde oude theater ‘The last solo of K.’, gedanst door Ryszard Kalinovski, te zien. Hij is danser en organisator van het internationale dansfestival in Lublin. De solo is gebaseerd op ‘Krapp’s last tape’ van de Ierse schrijver Samuel Beckett. Ook in dit stuk kijkt het personage terug op zijn leven en loopbaan.
Het dansfestival is van start gegaan met een reeks met voorstellingen van dansers op leeftijd. Die serie wordt de komende jaren uitgebouwd. Het publiek kan oudere dansers nog een keer aan het werk zien. Dat is prijzenswaardig. Het biedt toeschouwers de kans om zich onder te dompelen in de dansgeschiedenis van Polen.
Het intieme teatr Stary, met de klassieke zaal die het verleden ademt, het pluche en de prachtige balkons, is daar een perfecte locatie voor.
FOTO'S: @Peter Jaruga
